GUZAK PÓŁNOCNY (Meloidogyne hapla)

Roślinami żywicielskimi są prawie wszystkie warzywa uprawne w polu i pod osłonami, m.in.: pomidor, ziemniak, sałata, marchew, pietruszka. Atakuje także dziko rosnące rośliny dwuliścienne. Samice są workowatego kształtu, o długości ciała 0,5-0,9 mm. Nie tworzą cyst. Samce są robakowatego kształtu, długości do 1,2 mm. Formą inwazyjną tego gatunku są młode osobniki (do 5 mm).

Cykl rozwojowy i objawy występowania:

Zimują jaja w galaretowatych workach wytworzonych przez samice. Jedna samica może złożyć ponad 1000 jaj. Larwy wylęgają się wiosną, gdy temperatura gleby wynosi około 12-15°C. Wnikają do korzeni najczęściej poprzez stożek wzrostu lub bezpośrednio pod nim. Efektem ich żerowania jest powstawanie na korzeniu guzowatych narośli o średnicy około 3 mm, z których wyrastają boczne korzenie tzw. brody. Korzeń spichrzowy ulega deformacji.

W wyniku zaburzenia pobierania wody i substancji pokarmowych dochodzi do zahamowania wzrostu i więdnięcia roślin. Największe szkody guzaki powodują na plantacjach uprawianych na glebach piaszczystych i torfach niskich. Liczba pokoleń zależy od długości okresu wegetacyjnego określonej uprawy.  Na marchwi i pietruszce rozwijają się dwa pokolenia w ciągu roku,  na ziemniaku tylko jedno.

Profilaktyka i zwalczanie metodą integrowanej ochrony roślin:

  • Stosować płodozmian.
  • Po stwierdzeniu obecności szkodników należy zastosować 4-6 – letnią przerwę w uprawie na tym samym polu takich warzyw jak: pomidor, ziemniak, sałata, marchew, pietruszka, groch, fasola. W płodozmianie należy uprawiać rośliny jednoliścienne, np. zboża.
  • Należy dokładnie niszczyć chwasty dwuliścienne, także w uprawach zbóż.

MĄTWKI

  • Mątwik burakowy (Heterodera schachtii). Poraża między innymi: buraki, szpinak, kapustę, brukselkę, brokuł, rzepę, brukiew, rzepak, rzepik, gorczycę białą, rzodkiew i rabarbar. Samice kształtem przypominają cytrynę, osiągają długość od 0,5 do 1,1 mm. W jej przednim końcu widoczna jest szyjka, a w tylnym – stożek płciowy. Początkowo są kremowo-białe a po przekształceniu się w cystę brunatnieją. Samce są kształtu robakowatego i dorastają do 1,2-1,6 mm. Larwy inwazyjne są przeźroczyste, długości 0,4-0,6 mm.
  • Mątwik ziemniaczany (Globodera rostochiensis Woll.). Atakuje warzywa psiankowate takie jak: pomidor, papryka, ziemniak, oberżyna. Samice są białe, kuliste z wyraźnie zaznaczoną szyjką. Średnica ciała dochodzi do 0,7 mm. Cysta jest ciemnobrązowa. Samce są nitkowato wydłużone, długości około 1 mm z krótkim, tępo zakończonym ogonkiem.

Cykl rozwojowy i objawy występowania

W glebie zimują cysty (martwe samice wypełnione jajami). Larwy zaczynają wychodzić z cyst wiosną, gdy temperatura osiągnie 10-12°C. Pod wpływem wydzielin korzeni roślin żywicielskich wylęgają się z jaj niemal wszystkie larwy. Po znalezieniu rośliny żywicielskiej larwa wnika do wnętrza korzenia i tam dwukrotnie linieje. Po ostatniej wylince larwa przekształca się w dojrzałą płciowo samicę, której ciało nie mieści się w tkance roślinnej. Następuje mechaniczne rozerwanie skórki korzenia i niemal całe ciało samicy zostaje wypchnięte na zewnątrz. Wówczas następuje zapłodnienie i rozpoczyna się składanie jaj wewnątrz  ciała samicy. Po pewnym czasie samica zamiera, oskórek jej ciała twardnieje i brązowieje tworząc osłonę dla cysty. Cysty pozostają w glebie i przez wiele lat mogą tam oczekiwać na właściwą roślinę żywicielską.

Rośliny zaatakowane przez mątwiki są małe, zahamowane we wzroście. Liście żółkną i zasychają.  Rośliny są bardzo wrażliwe na okresowe niedobory wody i często więdną w upalne dni. Objawy na polu występują placowo. Rośliny wywarzają bardzo liczne korzenie boczne tworzące tzw. „brodę korzeniową”. Na korzeniach widoczne są małe kuleczki (cysty) początkowo koloru białego, później brunatnego.

Profilaktyka i zwalczanie metodą integrowanej ochrony roślin:

  • Przed rozpoczęciem uprawy roślin żywicielskich należy przeprowadzić badania gleby pod kątem obecności mątwika. Z powierzchni 1 ha należy pobrać około 50-60 prób (z głębokości 20-30 cm) z wykorzystaniem  specjalnej laski gleboznawczej, z ściśle z określonymi zasadami. Materiał dostarcza do badań labolatoryjnych.
  • W przypadku pomidorów polecana jest uprawa odmian odpornych (symbol N).
  • Podstawową metodą zwalczania szkodnika jest stosowanie prawidłowego płodozmianu, tj. zachowanie co najmniej 4 letniej przerwy w uprawie na tym samym polu: buraków i warzyw kapustnych (mątwik burakowy) lub 4-6 lat w uprawie psiankowatych.
  • Ważnym zabiegiem jest niszczenie chwastów. W przypadku mątwika burakowego są to chwasty z następujących rodzin: komosowatych (np. komosa biała, komosa wielonasienna), kapustowatych (np. gorczyca polna, tasznik pospolity), goździkowatych (gwiazdnica pospolita), motylkowatych (np. wyka ptasia) i rdestowatych (rdest powojowy, plamisty i ptasi). Mątwik ziemniaczany atakuje chwasty psiankowate (np. lulek czarny, jagoda, wilcze łyko, psianka).

NISZCZYK ZJADLIWY (Ditylenchus dipsaci)

Atakuje cebulę, czosnek, pietruszkę, seler, groch, bób, bobik. Nicienie są bezbarwne, wrzecionowatego kształtu, długości do 1,5 mm.

Cykl rozwojowy i objawy występowania:

Zimuje w glebie, w szczątkach roślin, nasionach (np. bób), wysadkach czosnku i dymce.  Rozwój szkodnika rozpoczyna się w temperaturze + 4ºC, optymalnie przy 13-18ºC. W temperaturach poniżej +1ºC i powyżej +35ºC czynności życiowe zostają zahamowane. Cykl życiowy w optymalnych warunkach trwa 17-21 dni. W ciągu swego życia samica składa do 500 jaj. Inwazyjne są larwy drugiego stadium, które wnikają bezpośrednio do rośliny i przemieszczają się wiązkami naczyniowymi w górę rośliny. Nie atakują korzeni. Niszczyk rozwija się przede wszystkim w tkance łodygi, a także w szczypiorze, cebuli lub korzeniach zapasowych. Szkodnik występuje „placowo”.

Przy bardzo dużej liczebności szkodnika siewki roślin zamierają przed ukazaniem się na powierzchni.  Zaatakowane siewki nabrzmiewają u podstawy, ulegają zniekształceniu, liście są poskręcane. Obserwowane jest placowe zamieranie siewek. Często objawy na porażonych roślinach mogą ujawniać się w późniejszym okresie – rośliny są karłowate. Na polu są widoczne skupiska zamierających roślin.

Cebula staje się gąbczasta, szyjka zgrubiała, piętka popękana. Cebule gniją od piętki, zarówno w polu, jak i w czasie przechowywania.  Korzenie spichrzowe selera gniją od dołu do nasady liści.

Profilaktyka i zwalczanie metodą integrowanej ochrony roślin:

  • Należy stosować zdrowy materiał nasienny i wysadkowy (w tym dymkę).
  • Niszczyk zjadliwy znajduje się na liście B szkodników kwarantannowych i podlega obowiązkowemu zwalczaniu.
  • Na porażonym polu należy przerwać uprawę roślin żywicielskich na okres 5-8 lat. Większą przerwę stosuje się na cięższych glebach.
  • Należy odkazić glebę po zbiorze roślin uprawnych.