Płatności bezpośrednie – warunkowość czyli normy i wymogi wzajemnej zgodności

Wymogi GAEC i SMR w pigułce

Aby rolnicy mogli być beneficjentami pełnej wysokości płatności bezpośrednich oraz interwencji obszarowych w II filarze, muszą spełnić wymogi tzw. warunkowości (dotychczasowych norm i wymogów wzajemnych zgodności). Dotyczą one zapewnienia zgodności z podstawowymi normami dotyczącymi m.in. ochrony środowiska, zmian klimatu, zdrowia publicznego i zdrowia roślin. Stanowią one również bazę do określenia wymagań dla dodatkowych, dobrowolnych działań, np. ekoschematów, systemów rolno-leśnych, etc. W myśl przepisów prawa istnieje możliwość nałożenia kar administracyjnych w szczególnych przypadkach jeśli beneficjent dopłat nie spełni ww. norm. Najczęściej jednak, gdy rolnik nie podjął działań naprawczych w wyznaczonym terminie sprowadza się to do zmniejszenia kwoty płatności o 3%, niemniej uszczuplenie dopłat może być większe w zależności od rodzaju i skali naruszenia – biorąc pod uwagę zasięg, dotkliwość i trwałość oraz czy jest to wynik zaniedbania czy winy rolnika. Za przeprowadzanie kontroli w tym zakresie odpowiedzialna jest ARiMR. System warunkowości obejmował dotychczas wszystkie gospodarstwa niezależnie od powierzchni oraz te, gospodarujące metodami ekologicznymi.

Należy wspomnieć, że 15 marca br. KE opublikowała projekt rozporządzenia, które dotyczy kilku zmian, tj. przepisów ustawy o Planie Strategicznym Wspólnej Polityki Rolnej. Jedną z nich jest zwolnienie gospodarstw do 10 ha z kontroli i sankcji za niespełnianie warunkowości. Inne stanowią o uproszczeniach norm GAEC 6-8, które najprawdopodobniej są wynikiem konsultacji ze środowiskiem rolniczym i protestów.

SMR 1 – Ramowa Dyrektywa Wodna – wymogi dotyczące kontroli pozwoleń

Wymóg ten dotyczy m.in. gospodarstw korzystających z zasobów wodnych do celów rolniczych i ogrodniczych w ilości przekraczającej 5 m³/24 h. Rolnik jest zobowiązany do uzyskania pozwolenia wodnoprawnego na usługę wodną obejmującą pobór wód powierzchniowych lub wód podziemnych do nawadniania gruntów lub upraw, a także na potrzeby innej działalności rolniczej w ilości średniorocznie większej niż 5 m³ na dobę, a także rolnicze wykorzystanie ścieków, jeżeli ich łączna ilość jest większa niż 5 m³ na dobę.

SMR 2 – Dyrektywa Azotanowa – ochrona wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego

Jest ona związana z postępującą dewastacją środowiska w wyniku nadmiernego i nieumiejętnego stosowania nawozów azotowych. Azot jest co prawda uznawany za najbardziej plonotwórczy pierwiastek, ale i niestety szybko podlega zmianom w przyrodzie. Łatwo przedostaje się do wód podziemnych w wyniku wymywania w głąb profilu glebowego oraz spływu powierzchniowego spowodowanego m.in. erozją wodną. Dlatego opracowano Program Azotanowy i Dyrektywę Azotanową, stanowiące m.in. warunki stosowania, przechowywania, sposoby nawożenia azotem oraz terminy nawożenia azotem. Poniżej kilka wybranych informacji dla gospodarstw:

– Biorąc pod uwagę łatwość wymywania azotu zabronione jest przekroczenie maksymalnej dawki azotu, tj. 170 kg N w czystym składniku na hektar, a na terenach o dużym nachyleniu pojedyncza dawka tych nawozów nie może być większa niż 100 kg N/ha. Z kolei maksymalna dawka azotu z nawozów mineralnych dla upraw zakładanych jesienią po późno zbieranych burakach lub warzywach wynosi maksymalnie 30 kg.

– Posiadanie dobrze zabezpieczonych miejsc (ze szczelnym dnem i ścianami) do przechowywania nawozów organicznych pochodzenia zwierzęcego w okresie, gdy nie można ich zastosować na użytkowanych gruntach. I tak, dla nawozów płynnych pojemność zbiorników powinna umożliwiać ich przechowywanie przez 6 miesięcy, a stałych przez 5 miesięcy. W tym miejscu warto zaznaczyć, że rolnik może przechowywać obornik na pryzmie (maksymalnie przez 6 miesięcy) na tym samym miejscu dopiero po upływie 3 lat od dnia zakończenia uprzedniego przechowywania tego nawozu. Lokalizacja miejsc do przechowywania nawozów naturalnych jest równie ważna, bowiem minimalna odległość między nimi a źródłem wody, np. studniami i linią brzegu wód powierzchniowych powinna wynosić 25 m.

– Z powodu obserwowanego wcześniejszego rozpoczęcia okresu wegetacji, zwłaszcza w bieżącym roku, nawozić azotem można już od 1 lutego, jednak pod pewnymi warunkami. Zgodnie z nowelizacją wprowadzoną w 2023 r. można stosować nawozy azotowe wówczas, kiedy nastąpi przejście średniej temperatury powietrza przez próg: – 3°C w przypadku roślin zasianych jesienią, upraw trwałych, wieloletnich i TUZ-ów (trwałych użytków zielonych);- 5°C w przypadku pozostałych upraw. Przekroczenie tego progu określa Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, a wykaz powiatów, na terenie których możliwe jest wcześniejsze rozpoczęcie wiosennego nawożenia, można znaleźć w serwisie Agrometeo IMGW-PIB.

– Rolnicy posiadający gospodarstwa o powierzchni powyżej 100 ha użytków rolnych, lub uprawy intensywne (których lista została określona w załączniku nr 7 do Programu) na gruntach ornych na powierzchni powyżej 50 ha są zobowiązani do opracowania planu nawożenia azotem dla poszczególnych działek rolnych i przechowywania go przez 3 lata od dnia zakończenia nawożenia wykonanego na podstawie tego planu. Wymóg ten nie dotyczy np. producentów warzyw szklarniowych czy tunelowych wykorzystujących technologię zamkniętego obiegu nawozów i wody.

SMR 3 – Ochrona dzikiego ptactwa oraz SMR 4 – Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory

Na terenie całego kraju rolnicy muszą przestrzegać m.in. zakazu niszczenia siedlisk i ostoi będących obszarem rozrodu, wychowu młodych, odpoczynku, migracji lub żerowania ptaków. Z kolei jeżeli gospodarstwa rolne lub ich część są położone na obszarze Natura 2000 to rolnicy muszą przestrzegać wymogów obligatoryjnych wynikających z planów zadań ochronnych (PZO) albo planów ochrony (PO) w zakresie dotyczącym gatunków ptaków objętych ochroną oraz w zakresie siedlisk przyrodniczych.

SMR 7 – Zdrowotność roślin oraz SMR 8 – Zrównoważone stosowanie pestycydów

Wymogi te stanowią o dobrej praktyce rolniczej związanej ze stosowaniem środków ochrony roślin oraz określają wymagania prawne w tym zakresie. Należą do nich:

– Stosowanie ś.o.r. wyłącznie dopuszczonych do obrotu przez MRiRW lub mających zezwolenie na handel równoległy, zgodnie z informacjami zawartymi w etykiecie.

– Aplikacja ś.o.r. powinna odbywać się jedynie za pomocą sprzętu sprawnego technicznie, w tym zakresie niezbędna jest jego atestacja co 3 lata. Pestycydy mogą aplikować jedynie osoby przeszkolone w zakresie stosowania ś.o.r, w zakresie doradztwa dotyczącego środków ochrony roślin lub integrowanej produkcji roślin (zaświadczenie jest ważne 5 lat).

– Konieczne jest prowadzenie ewidencji stosowania ś.o.r. i jej przechowywanie przez okres 3 lat. Należy w niej zawrzeć co najmniej podstawowe informacje dotyczące m.in. nazwy ś.o.r., pola, powierzchni, uprawianego gatunku rośliny, przyczyny wykonania zabiegu, etc;

 – Prawidłowe postępowania z opakowaniami ś.o.r. sprowadza się głównie do trzykrotnego wypłukania po zużyciu preparatu i oddania pustego opakowania do sklepu czy hurtowni (błędną opinią krążącą wśród rolników jest obligatoryjne oddanie opakowań do faktycznego miejsca zakupu danego ś.o.r.). W każdym przypadku należy postępować zgodnie z etykietą.

– Zachowanie bezpiecznych, minimalnych odległości od zbiorników i cieków wodnych, m.in.:

• 20 m przy sporządzaniu cieczy roboczej,
• 30 m przy myciu, czyszczeniu sprzętu do aplikacji ś.o.r.,
• 3 m przy stosowaniu ś.o.r. za pomocą opryskiwaczy sadowniczych,
• 1 m przy stosowaniu ś.o.r. za pomocą opryskiwaczy polowych.

Na terenie parku narodowego lub rezerwatu przyrody, którego obszar pokrywa się z obszarem Natura 2000 nie wolno stosować chemicznych i biologicznych ś.o.r. z wyłączeniem obszarów objętych ochroną krajobrazową w trakcie ich gospodarczego wykorzystania.

SMR 5-6 oraz SMR 9-11 są związane z produkcją zwierzęcą

Jedynie wymóg SMR 5 stanowi m.in. o zakazie wprowadzania do obrotu żywności pochodzenia roślinnego, w których mogą być obecne pozostałości pestycydów przekraczające największe dopuszczalne poziomy (NDP).