Śmietka kapuściana w uprawach wielu warzyw

Śmietka kapuściana (Delia radicum), to muchówka z rodziny – śmietkowatych. Atakuje rośliny uprawne i dziko żyjące z rodziny kapustowatych (kapusta, kalafior, brokuł, kalarepa, rzodkiew, rzodkiewka, chrzan). Wyrządza znaczne szkody każdego roku.

Śmietka kapuściana (fot. M. Rogowska)

Śmietka kapuściana to muchówka niewielka (długość około 6 mm) szara, pokryta czarnymi szczecinkami, z bezbarwnymi skrzydłami. Jajo śmietki jest białe podłużne, długości około 1,2 mm. Larwa jest biaława, beznoga, długości około 7 mm. Na końcu ciała ma wieniec wyrostków na obwodzie. Bobówka brązowa, długości około 6,5 mm, można ją znaleźć w pobliżu korzenia rośliny na której żerowała larwa.

Bobówki — Śmietka kapuściana (fot. M. Rogowska)

Ile pokoleń śmietki w ciągu roku?

W ciągu roku występują 2-3 pokolenia śmietki kapuścianej. Niektórzy producenci warzyw twierdzą, że pojawia się również 4 pokolenie, którego samice odławiały się jeszcze na przełomie września i października. Trudno powiedzieć czy tak jest, ponieważ 2 i 3 pokolenie zazębia się ze sobą. Być może wydłużył się lot 3 pokolenia. Temat jest otwarty i należy to sprawdzić.

W tym roku (2024 r.) muchówki pierwszego pokolenia zaczęły się odławiać do pułapek zapachowych w połowie kwietnia. Na Kujawach odławiano dziennie po kilkadziesiąt samic. Przyczyną tak wczesnego lotu były wysokie temperatury powietrza i gleby (by muchówka wyleciała, gleba musi mieć co najmniej temperaturę 10^oC). Z reguły pojawiają się w końcu kwietnia lub na początku maja. Samice po wyjściu z bobówek przez około 2 tygodnie uzupełniają braki pokarmowe odżywiają się nektarem kwitnących roślin. Po kopulacji zaczynają składać jaja pod grudki ziemi wokół szyjki korzeniowej roślin. Jedna samica może złożyć do 120 jaj. Drugie pokolenie pojawia się na przełomie czerwca i lipca i występuje do jesieni, a trzecie na początku września, a larwy żerują do zbioru.

Szkody wyrządzane przez śmietkę kapuścianą

Szkody wyrządzają larwy. Larwy pierwszego pokolenia, żerują na korzeniu głównym i szyjce korzeniowej rozsady warzyw kapustnych – 3 larwy mogą zahamować jej wzrost lub całkowicie ją zniszczyć. W kalarepie, rzodkiewce i rzodkwi larwy drążą pod skórką korytarze uszkadzając zgrubienia, a w chrzanie żerują w główce z której wyrasta rozeta liściowa (silne uszkodzenie główki powoduje brak liści).

Niechroniona plantacja może być całkowicie zniszczona. Larwy następnych pokoleń w mniejszym stopniu uszkadzają korzenie, a w znacznie większym preferują części nadziemne roślin. Larwy żerują, w głównych nerwach liści bądź w główkach kapust oraz różach kalafiora i brokułu.

Larwa żerująca w główce kapusty (fot. M. Rogowska)

Ochrona przed śmietką kapuścianą

Bardzo ważne są zabiegi profilaktyczne polegające na:

orce po zbiorach – larwy i bobówki śmietki kapuścianej wyrzucane są na powierzchnię gleby, gdzie są zjadane przez ptaki lub drapieżne owady i pająki,
zwalczaniu, na plantacji i wokół niej, chwastów przed ich zakwitnięciem ponieważ nektar jest pokarmem dla dorosłych muchówek,
nie uprawianiu warzyw kapustowatych w bezpośrednim sąsiedztwie roślin długo kwitnących (koniczyna, lucerna),
stosowaniu prawidłowego płodozmianu – nie wolno uprawiać warzyw kapustowatych po innych roślinach należących do tej samej rodziny,
na małych powierzchniach można stosować osłony z włókniny, siatki (markizety – oczka o wymiarach 1×1,5 mm) lub foli. Osłony powinny mieć dokładnie obsypane brzegi i nie mogą być uszkodzone – utrudni to śmietce dostanie się pod osłonę.

Sprawdzone rozwiązania w ochronie warzyw kapustnych

Ochrona chemiczna…

…powinna być stosowana tylko w oparciu o monitoring nalotu samic śmietki na plantację. W handlu dostępne są pułapki zapachowe wabiące ciężarne samice. Stosuje się 2 pułapki na plantację, niezależnie od jej powierzchni. Najlepsze efekty daje ustawienie pułapek od strony zarośli, ponieważ, tam śmietka kapuściana odpoczywa po oblocie pola i złożeniu jaj. Bardzo ważny jest termin ustawiania pułapek.

Ustawianie pułapek:

– uprawy odmian wczesnych – od połowy pierwszej dekady kwietnia do połowy pierwszej dekady maja, tj. przez 4 tygodnie,

– uprawy odmian średnio późnych i późnych – od połowy lipca do połowy pierwszej dekady września, tj. przez 7-8 tygodni.

Ważne – szczególnie podczas słonecznej i ciepłej pogody, jest sprawdzanie ilości cieczy wabiącej zapachem samice.

Kontrola pułapek – dwa, trzy razy w tygodniu (czasami codziennie).

Termin zabiegu – odłowienie dwóch samic (średnia z 2 pułapek) dziennie, przez kolejne 2 dni, jest sygnałem do wykonania zabiegu. Przy temperaturze powietrza powyżej 20°C kolejny zabieg wykonuje się po 3 dniach, lub jeśli temperatura jest niższa po 5. Przebieg pogody (zimno, deszcz i wiatr) może spowodować wydłużenie lotu śmietki. W takiej sytuacji zabieg powinien być powtórzony 2–3-krotnie.

Inną metodą monitorowania nalotu śmietki kapuścianej na plantacje jest kontrolowanie liczby złożonych jaj w pobliżu nasady szyjki korzeniowej przez samice na 5 losowo wybranych roślinach w kilku miejscach pola.