Ogrodnictwo we Włoszech                      

Dane statystyczne dotyczące produkcji ogrodniczej we Włoszech

Według szacunkowych danych opracowanych m.in. przez ISMEA (włoski instytut opracowujący dane ekonomiczne) we Włoszech w latach 2023-2024  powierzchnia użytków rolnych wynosiła 12,5 mln ha, przy czym ok. 275 tys. ha (2,2%) jest wykorzystywanych na cele produkcji ogrodniczej. Uprawy ogrodnicze ogółem stanowią ok. 240 tys. ha, a pod osłonami 30 tys. ha.

Produkcja warzyw jest  rozproszona w całym kraju, niemniej największa koncentracja upraw jest zlokalizowana w południowej części kraju, np. w regionie Kampania (Piana del Sele). Ponadto ważnymi ośrodkami produkcji są też Pianura Padana (równina na północy Włoch) oraz Agro Pontino w okolicy Lazio (centralna część kraju). W tej ostatniej najczęściej uprawiane są warzywa psiankowate (papryka, pomidor), dyniowate (cukinia, ogórek, arbuz, melon) oraz warzywa liściowe (sałata, szpinak).

Największym centrum dystrybucyjnym owoców i warzyw we Włoszech jest Mercato Ortofrutticolo w miejscowości Fondi (południowe Lazio). Jest wyposażone w urządzenia do przetwórstwa, chłodnie i aparaturę do kontroli jakości płodów ogrodniczych. Jego roczne obroty wynoszą ok. miliona ton produktów. Rynek ten obsługuje 2000 gospodarstw o łącznej powierzchni 20 tys. ha upraw.

Uprawy hydroponiczne i „microgreens”

Jak przekazał Leonardo Fiore, we Włoszech dynamicznie rozwija się hydroponiczna uprawa warzyw i ziół w szklarniach, która jest prowadzona na powierzchni 30 ha (dane ze stycznia 2024 r.). Dotyczy ona zarówno upraw w okresie letnim oraz zimowym (z doświetlaniem LED-owym). Prelegent zwrócił uwagę, że jest to zintensyfikowany typ produkcji, co wiąże się m.in. z dużymi nakładami finansowymi na rozpoczęcie takiej działalności (wysokiej jakości obiekty produkcyjne, oświetlenie, systemy obiegu pożywki).

Prowadzenie upraw hydroponicznych wymaga również od producenta dużej wiedzy i radzenia sobie w trudnych sytuacjach takich, jak optymalizacja składu pożywki czy ryzyko wystąpienia chorób, które w takich warunkach bardzo szybko się rozprzestrzeniają. Zaletami przemawiającymi za hydroponiką jest znaczna oszczędność wody (do 90%) w wyniku recyrkulacji pożywki oraz wzrost plonu o ok. 20% – nadmienił L. Fiore. Ponadto taka produkcja jest niezależna od warunków zewnętrznych i ułatwia uzyskanie wyrównanego plonu.

Oprócz klasycznych upraw hydroponicznych, we Włoszech popularna jest też produkcja warzyw na zbiór tzw. mikroliście. Wymaga ona jednak dużej wiedzy producenta, dużych ponoszonych nakładów finansowych m.in. czynnik ludzki (zbiory przeprowadzane są ręcznie), a także pewnego rynku zbytu, ponieważ zebrane plony muszą być bardzo szybko przetransportowane do klienta (zazwyczaj do  restauracji). Wśród najczęściej uprawianych gatunków na mikroliście we Włoszech są rośliny z rodziny kapustowatych, takie jak rukola, brokuł, kapusta czerwona i musztardowiec (kapusta sitowata). Cenione są również: cebula, groszek, szarłat i bazylia o purpurowych liściach. We Włoszech mikroliście są sprzedawane zazwyczaj w opakowaniach o masie 50-100 g. Cena za kg surowca waha się w przedziale 40-100 €/kg.

Warunki środowiskowo-klimatyczne

Jak poinformował Leonardo Fiore, Włochy to kraj wyjątkowo zróżnicowany pod względem panujących tam warunków klimatycznych oraz glebowych. Skutkiem tego jest możliwe zapewnienie płodów ogrodniczych przez cały rok od rodzimych producentów, co pozwala zmniejszyć zależność od importu.

Gleby we Włoszech sprzyjają uprawie warzyw. Włochy leżą w trzech głównych strefach klimatycznych: alpejskiej, kontynentalnej i śródziemnomorskiej, co umożliwia  uprawę gatunków różniących się długością okresu wegetacji oraz wymaganiami termicznymi i wodnymi.

Tradycyjne odmiany warzyw

W wielu krajach znajdują się osobliwe odmiany roślin, w tym warzyw związanych z określonym regionem. Nie inaczej jest w przypadku Włoch. Chronioną nazwą pochodzenia jest objętych co najmniej kilkanaście z nich. Wśród nich znajdują się:

– karczoch fioletowy Romanesco del Lazio,

– pomidor Piennolo del Vesuvio,

– pomidor San Marzano,

– bazylia Genovese,

– seler naciowy bianco di Superlonga,

– cebula czerwona di Tropea Calabria,

– marchew Novella di Ispica,

– cykoria Radicchio di Chioggia,

– papryka di Pontecorvo,

– ziemniak dell’alto viterbese,

– oberżyna Rossa di Rotonda.

Znaczenie i definicja biostymulatorów

Leonardo Fiore zwrócił uwagę na ważną rolę jaką pełnią biostymulatory w uprawie roślin ogrodniczych. Jego badania koncentrują się na uprawie hydroponicznej (floating system) sałaty do bezpośredniego spożycia oraz na wykorzystaniu biostymulatorów roślinnych i innowacji technologicznych w celu poprawy wartości odżywczej i bezpieczeństwa żywnościowego warzyw, ze szczególnym uwzględnieniem ich cech jakościowych.

Podczas wykładu przytoczył dwie definicje biostymulatorów. Według cenionego, naukowego artykułu przeglądowego na ten temat (du Jardin, 2015) biostymulatory roślinne to produkty zawierające substancje i/lub mikroorganizmy, które stymulują naturalne procesy zachodzące w roślinach, zwiększając efektywność pobierania składników pokarmowych, odporność na stres abiotyczny i jakość plonów – niezależnie od zawartości składników pokramowych. Z kolei według rozporządzenia EU 2019/1009 mianem biostymulatorów roślinnych określa się produkty nawozowe, które stymulują procesy odżywiania roślin niezależnie od zawartości składników pokarmowych  w produkcie, a którego jedynym celem jest poprawa jednej lub kilku z następujących cech rośliny lub ryzosfery:

– efektywności wykorzystania składników pokarmowych,

– tolerancji na stres abiotyczny,

– cech jakościowych,

– dostępności ograniczonych składników pokarmowych w glebie lub ryzosferze.

Podział biostymulatorów

Biostymulatory roślinne możemy więc ogólnie podzielić na te, zawierające pożyteczne mikroorganizmy, np.: grzyby arbuskularne (najpowszechniej występujące grzyby glebowych, wchodzące w mikoryzę z roślinami naczyniowymi), bakterie wspierające wzrost i rozwój roślin (PGPR) i grzyby z rodzaju Trichoderma, oraz nie zawierające mikroorganizmów. Jak przekazał wykładowca do tej drugiej grupy zaliczają się hydrolizaty białka z resztek roślinnych lub zwierzęcych zasobne w bioaktywne peptydy i aminokwasy. Ponadto wyróżnia się kwasy huminowe i fulwowe, ekstrakty z glonów morskich (zawierające fitohormony, polisacharydy i przeciwutleniacze), związki fenolowe, betainy, cukry (chroniące przed stresem związanym z niekorzystnymi warunkami środowiskowymi) oraz pierwiastki śladowe występujące w minimalnych ilościach.

Wśród wielu zalet mikoryzy prelegent wymienił m.in. lepsze pobieranie fosforu i mikroelementów, zwiększenie bioróżnorodności mikrobiologicznej gleb,  zwiększenie tolerancji na porażenie patogenami glebowymi i stres wodny, co przekłada się na wzrost wielkości i jakości plonu. Z drugiej strony bardzo ważne jest odpowiednie dopasowanie grzybni mikoryzowej do gatunku rośliny uprawnej oraz zadbanie o uregulowanie odczynu gleby.

Grzyby z rodzaju Trichoderma wykazują działanie antagonistyczne względem patogenów glebowych, dlatego należy je stosować najlepiej na początku uprawy. Dobrze wpisują się w integrowaną ochronę, ponieważ pobudzają naturalne mechanizmy obronne roślin oraz stymulują je do produkcji fitohormonów.

Wyzwania włoskiego rolnictwa i ogrodnictwa

Przed Włochami stoi wiele wyzwań. Jednym z nich jest mniejsza ilość gospodarstw prowadzonych przez młodych rolników (poniżej 40 lat). Przytoczone dane statystyczne wskazują na zmniejszenie udziału takich gospodarstw z 11,5% (dane z 2010 r.) do 9,3% (2020 r.), co odpowiada 104 886 gospodarstwom. Większość  stanowią gospodarstwa rodzinne, które prowadzą działalność rolniczą średnio na powierzchni 8 ha. W większości tylko młodzi rolnicy chcą modernizować swoje gospodarstwa i są gotowi wdrażać innowacyjne rozwiązania – podkreślił Leonardo Fiore. Brakuje również wykwalifikowanych pracowników np. do pracy w szklarniach. Ze względu na małe zainteresowanie pracą w rolnictwie wśród miejscowych, siłę roboczą w ok. 50% stanowią obywatele innych krajów, głównie z Rumunii, Maroka, Albanii, Indii i Pakistanu. Prelegent podkreślił również, że system prawny dotyczący legalnego zatrudnienia cudzoziemców jest zbyt skomplikowany, a ponadto z powodu nakładanych wysokich podatków koszt zatrudnienia znacznie wzrasta. Ponadto zatrudnieni z innych krajów często są wyzyskiwani. Bardzo dużym problemem są ekstremalne zjawiska pogodowe, coraz częściej pojawiające się długotrwałe susze, grady i podtopienia.