Szarek komośnik – nowy szkodnik warzyw
Szarek komośnik to stosunkowo nowy gatunek szkodnika, który stanowi poważne zagrożenie dla krajowych upraw buraka cukrowego, ale nie tylko. Docierają do nas informacje, o żerowaniu tego szkodnika również w uprawach warzyw korzeniowych, m.in. buraków ćwikłowych. Po raz pierwszy zaobserwowano tego szkodnika w 2012 roku na Lubelszczyźnie, a w 2019 był już notowany w Wielkopolsce. Szkodnik występujący lokalnie masowo corocznie, co zmusza wielu plantatorów do przesiewów plantacji buraka. Co wiemy o tym groźnym szkodniku? Jak możemy chronić przed nim swoje plantacje?
Szarek komośnik – jak rozpoznać wroga?
Szarek komośnik (Asproparthenis punctiventris) należy do rodziny ryjkowcowatych (Curculionidae). W Europie notowany jest w Austrii, Bułgarii, Czechach, we Francji, w Mołdawii, Niemczech, Polsce, płd. europejskiej części Rosji, na Słowacji, w Ukrainie, na Węgrzech oraz we Włoszech. Wątpliwe dane o jego występowaniu pochodzą także z Balearów. Oprócz tego występuje we wsch. Palearktyce (aż po Chiny) i na Bliskim Wschodzie.
Ciało szarka komośnika jest wydłużone, walcowate, osiąga długość 14,5-17 mm. Głowa spłaszczona zakończona krótkim i szerokim ryjkiem, z którego wyrastają kolankowato zagięte czułki. Oczy duże, czarne. Ciało szaro-czarne, na pokrywach, mniej lub bardziej widoczne ukośne barwy czarnej przepaski pozbawione łusek. Przy czym przepaski tworzą rysunek, który stanowi doskonały kamuflaż pozwalający pozostającym w bezruchu chrząszczom pozostać niezauważonymi dla wrogów naturalnych i człowieka.
Larwy szarka dorastają do 3 cm długości, ciało łukowato wygięte z delikatnym owłosieniem, barwy od białej do jasnokremowej, głowa brązowa. Jaja są białawe, owalnego kształtu.
Biologia szarka komośnika
Chrząszcze preferują gleby suche, o wilgotności nie przekraczającej 20%, głównie gliniaste i lessowe. Zimują na głębokości 5-15 cm w komorach poczwarkowych. Pierwsze chrząszcze szarka komośnika można obserwować na przełomie marca i kwietnia. Wybudzają się przy temperaturze 7-8° C, jednak w pełni aktywne stają się dopiero przy 18-20° C. Ostatnie osobniki są obecne w uprawach jeszcze w czerwcu, a nawet później z sezonie. W tym czasie szarek potrafi dokonać bardzo dużych zniszczeń na plantacjach.
Samice szarka komośnika składają jaja do gleby, w pobliżu roślin żywicielskich. Odbywa się to od połowy maja do końca lipca. Jedna samica składa do gleby około 750 sztuk, pojedynczo, do 5 dziennie. Całkowity rozwój od jaja do postaci dorosłej trwa 9-10 tygodni. Lokalizacja składania jaj jest powiązana z zapewnieniem bytu pojawiającym się larwom tak, aby mogły natychmiast rozpocząć żerowanie. Po zakończeniu żerowania larwy schodzą do gleby na przepoczwarczenie. Nowe pokolenie pojawia się po ok. miesiącu.
Kosmopolityczny szkodnik
Dotychczas uważano, że szarek komośnik żeruje głównie na buraku cukrowym. Jest zainteresowany także innymi gatunkami, w tym burakiem ćwikłowym i innymi warzywami korzeniowymi. Żeruje również na chwastach, m.in. na komosie i łobodzie, rzadziej na gwiazdnicy, mietelniku, portulace, rdeście, solance kolczystej, sodówce, szarłacie i szpinaku.
Objawy żerowania i szkodliwość
Młode stadia larwalne zjadają mniejsze korzenie, starsze zaś żerują na grubszych, wygryzają nieregularnie biegnące, rynienkowate chodniki o średnicy 4-6 mm. Najbardziej niebezpieczna formą z punktu widzenia plantatorów nie są larwy, a chrząszcze szarka komośnika. Chrząszcze żerują zwykle o zmierzchu i nocą wygryzając w brzegach liści nieregularne otwory. W przypadku młodych roślin w szybkim czasie mogą sprowokować gołożery. Plantacje, na których polach pojawił się szkodnik, muszą często być ponownie zasiewane.
Czym zwalczać szarka komośnika?
Ochronę plantacji należy zacząć od systematycznego monitoringu prowadzonego przez cały możliwy okres pojawiania się szkodnika – od kwietnia do jesieni. Do tego celu polecane są żółte naczynia i pułapki feromonowe różnego kształtu. Należy jednak zwrócić uwagę na wygląd chrząszczy, ponieważ pułapki mogą odławiać inne gatunki szarka, które nie stanowią zagrożenia dla buraka czy innych warzyw.
Obecnie (stan na 19.05.2025 r.) w rejestrze środków ochrony roślin wpisanych jest 16 produktów do zwalczania tego agrofaga, opartych na takich substancjach czynnych jak: acetamipryd, cypermetryna, deltametryna, lambda-cyhalotryna i tau-fluwalinat.
Inne niż chemiczne metody ograniczania liczebności szarka komośnika są mało skuteczne, szczególnie gdy stosowane są jako jedyne. Mowa tu np. o odłowach chrząszczy do pułapek feromonowych lub ograniczaniu liczebności preimaginalnych stadiów rozwojowych przy użyciu metod agrotechnicznych.
Do skutecznej ochrony upraw buraka cukrowego, czy innych gatunków, konieczne jest podejście integrowane, które zawiera w sobie odpowiednie metody prognozowania i monitoringu, zapobiegania oraz zwalczania szarka komośnika na różnym etapie jego rozwoju (jaj, larw, poczwarek i osobników dorosłych), przy użyciu dostępnych środków chemicznych (zaprawy, granulaty, opryskiwanie) i biologicznych (mikroorganizmy entomopatogeniczne).
Jednym z głównych wrogów naturalnym szarka komośnika jest muchówka rączyca (Rondania dimidiata), której larwy pasożytują na larwach szkodnika.
Badania nad zwalczaniem szkodnika
W prace nad optymalizacją ochrony buraka cukrowego zaangażowany jest Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy, nadzorowany przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
W 2020 r. w Centrum Badań Rejestracyjnych Chemikaliów, będącym jednostką Instytutu Ochrony Roślin – Państwowego Instytutu Badawczego (IOR-PIB), prowadzono polowe doświadczenia rejestracyjne nad skutecznością Karate Zeon 050 SC w zwalczaniu szarka komośnika w uprawach buraka cukrowego. Wyniki tych badań przyczyniły się do zarejestrowania tego preparatu w kraju do zwalczania szkodnika.
W 2021 r. w IOR-PIB wykonano doświadczenie szklarniowe z wykorzystaniem komory opryskowej. Potwierdzono wówczas wysoką skuteczność insektycydów z grupy antranilowych diamidów, w ograniczaniu szarka komośnika.
W latach 2021-2022 w IOR-PIB realizowany był projekt badawczy „Badania nad występowaniem i biologią szarka komośnika oraz określeniem możliwych metod/sposobów ochrony plantacji buraka przed tym szkodnikiem”. Instytut zrobił m.in. analizy przydatności wybranych insektycydów oraz metod niechemicznych w zwalczaniu szarka komośnika, oraz opracował model dotyczący prognozowania pojawienia się tego szkodnika.
Obecnie w IOR-PIB prowadzone są kolejne badania w zakresie skuteczności środków ochrony roślin w ograniczaniu liczebności osobników dorosłych szarka komośnika. W ramach tych badań testowane będą środki ochrony roślin, które nie były dostatecznie sprawdzone pod kątem zwalczania tego szkodnika, lub takie, które zarejestrowane zostały niedawno i nie znana jest ich przydatność.
Planowane jest też podjęcie badań nad ograniczaniem larw i poczwarek szkodnika w okresie jesieni na polach po burakach cukrowych, co może zmniejszyć zagrożenie ze strony szkodnika w kolejnych latach. W badaniach planuje się wykorzystać grzyby entomopatogeniczne (np. z rodzajów Beauveria, Metarhizium oraz Paecilomyces), które wywołują tak zwane muskardyny.
Na 2025 r. zaplanowane jest też przetestowanie insektycydów w formie granulatu i mikrogranulatu, w celu ochrony siewek i młodych roślin buraka przed zniszczeniem przez chrząszcze szarka komośnika. Zadanie to jest realizowane jako część tematu w ramach dotacji celowej finansowanej ze środków Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi.
Na podstawie literatury i materiałów MRiRW
