Azadyrachtyna w ochronie roślin
Azadyrachtyna po latach, gdy nie była obecna w polskich programach ochrony, dzisiaj może być szeroko stosowana przez producentów różnych gatunków warzyw oraz truskawek uprawianych pod osłonami. Warto pamiętać o tej substancji czynnej szczególnie w produkcji warzyw i owoców ekologicznych lub przy założeniu uzyskania plonu bez pozostałości substancji czynnych środków ochrony roślin („zero pozostałości”).
Azadyrachtyna, olejek neem
Azadyrachtyna jest interesującą substancją czynną do wykorzystania w walce ze szkodnikami, ma aż trzy mechanizmy działania. Działa owadobójczo, ale także repelentnie czyli odstraszająco i antyfidantnie, czyli zniechęca szkodniki do żerowania. To sprawia, że znajduje szerokie zastosowanie w ochronie roślin warzywnych i truskawek.
Azadyrachtyna to substancja czynna pozyskiwana z nasion tropikalnej rośliny miodli indyjskiej (Azadirachta indica), znanej także jako drzewo neem. Oryginalnie rosła ona na Półwyspie Indyjskim, ale obecnie ma szerszy zasięg i rośnie, także komercyjnie, na obszarach tropikalnych i subtropikalnych Afryki, Ameryki i Australii.
Roślina ta zawiera limonoidy – substancje o działaniu leczniczym. Są one obecne w różnych częściach rośliny – w liściach, nasionach, owocach, drewnie i korze. Największe znaczenie z punktu widzenia ochrony roślin mają limonoidy trójterpenowe, w tym właśnie azadyrachtyna. Działanie owadobójcze mają związki zawarte w nasionach i tłoczonym z nich oleju.
Jak działa azadyrachtyna?
Azadyrachtyna jest skutecznym środkiem owadobójczym z racji tego, że działa jako regulator wzrostu owadów, zakłócający ich rozwój w stadiach preimaginalnych. Oznacza to, że hamuje powstawanie i wydzielanie hormonu regulującego proces przeobrażania. Zaburzenia morfogenetyczne do jakich dochodzi to powstawanie larw niezdolnych do przekształcania się w postaci dorosłe.
Inny mechanizm działania produktów zawierających w składzie azadyrachtynę to działanie odstraszające. Na owady i roztocze ma działanie smakowe, węchowe i neurofizjologiczne. Samice tracą aktywność w procesie składania jaj, ale także osobniki obu płci są skutecznie zniechęcane do żerowania.
Jakie szkodniki ogranicza?
Zakres szkodników, które można zwalczać za pomocą produktów zawierających azadyrachtynę jest dość szeroki. Są to gatunki należące do kilku grup, w tym takich jak prostoskrzydłe (Orthoptera), pluskwiaki równoskrzydłe (Homoptera), mszycarzowate (Aphididae), plewikowate (Cicadellidae), błonkówki (Hymenoptera), pluskwiaki różnoskrzydłe (Heteroptera), przylżeńce (Thysanoptera), mączlikowate (Aleurodidae), motyle (Lepidoptera), muchówki (Diptera), chrząszcze (Coleoptera) i inne.
Do szkodników upraw ogrodniczych ograniczanych przez azadyrachtynę zalicza się: mączlika warzywnego, mączlika szklarniowego, różne gatunki mszyc, wciornastki, różne gąsienice motyli (np. tantniś krzyżowiaczek, sówkowate, w tym rolnice, piętnówki, słonecznica, a także piędzik przedzimek, namiotnikowate, zwójkówki), skośnik pomidorowy, ziemiórki, miniarki liściowe, przędziorki, szpeciele, larwy stonki ziemniaczanej, ale także różne inne szkodniki gryzące i ssące rośliny, bądź je minujące.
Produkt działa także na roztocze, a w formie wyciągu wykazuje również działanie grzybobójcze i nicieniobójcze.
W jakich produktach znajduje się azadyrachtyna?
Na polskim rynku jest kilka produktów, w których znajdziemy azadyrachtynę. Pierwszym z nich jest Neem Azal T/S. Ma zastosowanie głównie w ochronie ziemniaka przed stonką i jabłoni przed dużą grupą szkodników. Dodatkowo rejestracja małoobszarowa obejmuje warzywa kapustne (kapusta głowiasta biała, czerwona i kapusta włoska uprawiane w polu) przeciwko szkodnikom o ssącym aparacie gębowym poza pluskwiakami różnoskrzydłymi, ale także szkodniki minujące i gryzące. Ponadto za pomocą Neem Azal T/S można chronić również gatunki takie jak pomidor, ogórek, bakłażan uprawiane w polu lub pod osłonami oraz zioła (za wyjątkiem szczypiorku) i szpinak uprawiany w polu.
Drugi to Azatic EC. Rejestracja środka Azatin obejmuje pomidory i oberżynę pod osłonami i chroni te gatunki przed szeregiem szkodników, takich jak mączliki, miniarki, skośnik pomidorowy, mszyce, stonka ziemniaczana, a także gąsienice sówkowatych i wciornastki. W przypadku ogórka, cukinii, melona i arbuza (pod osłonami) środek można stosować w ochronie przed mszycami, mączlikami, miniarkami, także wciornastkami i gasienicami sówkowatych. Środek jest także dopuszczony do stosowania w innych uprawach, takich jak warzywa liściaste (sałata, szpinak, rukola, endywia), boćwina, pietruszka czy bazylia.
Zwalczane szkodniki kapusty i stonka
Jeszcze zanim te produkty pojawiły się na polskim rynku została dowiedziona ich skuteczność w zwalczaniu gąsienic bielinka kapustnika. W momencie zabiegu na roślinie zanotowano średnio 6,3 gąsienic, po upływie trzeciego i siódmego dnia od opryskiwania nie stwierdzono redukcji szkodnika. Dziesiątego dnia średnia liczba szkodników na roślinach wynosiła 2,75. Wykonanie drugiego zabiegu całkowicie zredukowało populację szkodnika w ciągu następnych 10 dni.
W innym badaniu opisanym przez naukowców Instytutu Ochrony Roślin – PIB w Poznaniu i Instytutu Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach* sprawdzano także skuteczność środka zawierającego azadyrachtynę przeciwko stonce ziemniaczanej. Wykazano, że aplikacja azadyrachtyny całkowicie wstrzymuje rozwój jaj i powoduje bardzo wysoką śmiertelność wśród larw L1 i L2 stonki ziemniaczanej. W przypadku larw starszych (L3 i L4) obserwowano znacznie opóźniony rozwój fizjologiczny. Zastosowanie azadyrachtyny przeciwko starszym larwom stonki ziemniaczanej nie spowodowało natychmiastowego obniżenia liczebności, ale wykazuje ona głównie działanie wstrzymujące rozwój fizjologiczny, a nie insektycydalne. Jeszcze lepsze wyniki wykazano, gdy azadyrachtynę połączono z toksyną bakterii – Bacillus thuriengiensis.
* Jolanta Kowalska, Zdzisław Kaniuczak (Instytut Ochrony Roślin – Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu), Teresa Badowska-Czubik (Instytut Sadownictwa i Kwiaciarstwa w Skierniewicach). 2009. MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA AZADYRACHTYNY W EKOLOGICZNEJ PRODUKCJI ŻYWNOŚCI. Problemy Inżynierii Rolniczej nr 3/2009.
