Metody w ekologicznej produkcji
Ekologiczna produkcja roślinna to metoda uprawy roślin, która kładzie nacisk na zrównoważony rozwój, zdrowie gleby i ochronę środowiska. Obejmuje wykorzystanie naturalnych procesów i substancji, które minimalizują negatywny wpływ na ekosystemy. Duże doświadczenie w produkcji ekologicznej warzyw ma Instytut Ogrodnictwa – PIB w Skierniewicach (InHort). Temat był omawiamy podczas niedawnej konferencji „Innowacje w ekologicznej produkcji”.
Czym jest ekologiczna produkcja roślinna?
Ekologiczna produkcja roślin to jeden z obecnie obowiązujących w Polsce krajowych systemów jakości żywności. Żywność wytworzona metodami ekologicznymi to żywność bez GMO, produkowana bez syntetycznych nawozów, niedozwolonych chemicznych zabiegów i środków ochrony roślin. Jest to żywność, która powstała z poszanowaniem dla środowiska naturalnego i dobrostanu zwierząt. To produkty kontrolowane na każdym etapie produkcji, przygotowania i dystrybucji.
Każdy rolnik, chcący prowadzić produkcję metodami ekologicznymi musi taką chęć zgłosić do jednostki certyfikującej i sprostać wszystkim stawianym wymaganiom. W ramach procesu certyfikacji rolnik podpisuje umowę z jednostką certyfikującą, zostaje objęty systemem kontroli oraz otrzyma Certfikat. Certyfikat wydawany jest najczęściej na okres 12 miesięcy, nie może być wydawany na okres dłuższy niż 18 miesięcy. Certyfikat jest wydawany każdemu producentowi ekologicznemu, który spełnia wymagania określone w przepisach dotyczących rolnictwa ekologicznego. Szczegóły można znaleźć na stronie Ministerstwa Rolnictwa.
Pola demonstracyjne i sad
Prof. dr hab. Stanisław Kaniszewski, były dyrektor InHort, podczas konferencji przypomniał historię uprawy ekologicznej gatunków sadowniczych i warzywniczych w skierniewickich instytutach od roku 2000, zanim zostały one połączone w jedną jednostkę naukowo-badawczą. Okazuje się, że zainteresowanie produkcją ekologiczną było w tamtym czasie tak duże, że naukowcy podejmowali szereg badań nad ekologicznymi technologiami produkcji, a także powstały na terenie Instytutów odrębne pola, na których testowano sposoby ekologicznej produkcji. Był to rok 2004. Jedno pole ekologiczne zlokalizowane w Skierniewicach służyło do stworzenia ekologicznych upraw warzywnych, a na innej działce (poza Skierniewicami – Nowy Dwór Parcela) powstał sad ekologiczny. Oba obiekty służyły temu, aby sprawdzać nie tylko metody produkcji, ale także testować przydatność różnych odmian gatunków ogrodniczych w produkcji ekologicznej. Taką wiedzę naukowcy mogli kierować do rolników, chcących podjąć wyzwanie produkcji warzyw i owoców metodami ekologicznymi.
Technologie na polach warzyw
– Na polach warzywniczych przeznaczonych pod uprawę ekologiczną początkowo wzbogacono glebę w materię organiczna, m.in. dzięki odpowiedniemu zmianowaniu, w którym znaczącą rolę odgrywała uprawa roślin bobowatych drobnonasiennych (koniczyna, lucerna). Ponadto przeprowadzono liczne badania dotyczące płodozmianu i nawożenia. Sprawdzono np. w jaki sposób wpływają przedplony z sześciu różnych roślin bobowatych na plonowanie kapusty pekińskiej. Okazało się, że największe plony (53,8 tony z hektara) daje przedplon z łubinu, także wysokie (50,6 t z hektara), choć niższe od czterech pozostałych – przedplon z seradeli – przekazał prof. S. Kaniszewski.
Na polach od samego początku zaprojektowano system nawadniania kroplowego. Jest to system dzięki któremu można zaoszczędzić wodę a poza tym nie ma w jego przypadku zwilżania części nadziemnej roślin, dzięki czemu zostaje ograniczona presja chorób grzybowych. Kolejny element niezbędny na ekologicznym polu warzywnym to płyta kompostowa, tworzona z materii organicznej pozyskiwanej ze zbioru roślin bobowatych oraz resztek pożniwnych. Stąd pobierano co roku gotowy nawóz organiczny (kompost) bogaty w składniki pokarmowe i materię organiczną, który może w praktyce zastąpić obornik.
Na polu doświadczalnym zbadano też przydatność do uprawy ekologicznej różnych nawozów organicznych: kompostu, obornika i kurzaka, ale także oryginalnych, opracowanych w Instytucie Ogrodnictwa, nawozów organicznych powstałych na bazie roślin bobowatych.
– Osłonę przeciwwiatrową na polu warzywnym ekologicznym Instytutu stanowiły wysokie rośliny, jak topinambur i słonecznik. Stałym elementem stały się „hoteliki” dla owadów zapylających, gdyż większość roślin warzywnych wymaga zapylenia przez owady. Powstały także pasy demonstracyjne z uprawą ziół i warzyw, głównie w celach demonstracyjnych i szkoleniowych. Rosły tam gatunki ziół wykorzystywane najczęściej do uprawy współrzędnej – informował prof. S. Kaniszewski.
W innym badaniu oceniano zastosowanie siatek ochronnych i włóknin okrywowych na ograniczenie występowania i porażenia roślin przez szkodniki. Okrywy wpływały także na przyspieszenie wegetacji i uzyskanie wyższego plonu. Badano wpływ roślin sąsiedzkich na występowanie szkodników i chorób w uprawie warzyw. W tym doświadczeniu wykorzystywano zjawisko allelopatii z szalotką, selerem, koprem i innymi gatunkami w uprawie m.in. kapusty głowiastej białej.
– W testach na polach ekologicznych warzyw były także pomidory polowe. Próbowano uprawy tych warzyw w niskich tunelach. Największym problemem jednak w tej uprawie jest zaraza ziemniaka i dlatego uprawiano odmiany wczesne, co dawało możliwość uzyskania plonu zanim wystąpiło porażenie chorobą – przekazał prof. S. Kaniszewski.
Ściółki organiczne z dobrymi efektami
W uprawach ekologicznych w zastępstwie folii polipropylenowej i agrowłóknin wykorzystywane są naturalne materiały. W ochronie przed zachwaszczeniem na polach InHort testowano ściółki biodegradowalne i różnego rodzaju ściółki organiczne pozyskiwane z poplonów na polach warzywnych. Ściółki z biomasy organicznej zwłaszcza z roślin bobowatych, po mineralizacji resztek roślinnych, mogą być dodatkowym źródłem składników pokarmowych dla roślin uprawnych. Ściółki te ograniczają występowanie chwastów, ale nie eliminują ich całkowicie. W raporcie z badań ekologicznych można przeczytać, że wszystkie zastosowane ściółki bardzo pozytywnie wpływały na wzrost morfologiczny i generatywny rozwój roślin. Ściółkowane rośliny były większe i szybciej rozpoczynały kwitnienie i owocowanie w porównaniu z roślinami nieściółkowanymi.
Ściółkowanie znacznie ograniczyło ilość chwastów w uprawie wszystkich testowanych warzywach, a tym samym eliminowało konieczność dwukrotnego odchwaszczania. Ściółki organiczne z koniczyny i lucerny wpływały dodatnio na stan odżywienia w azot wyściółkowanych nimi roślin. Zastosowane ściółkowanie wpłynęło na plon owoców: ogórków, cukinii i dyni, pod względem ilościowym i jakościowym. Plony warzyw uprawianych z zastosowaniem ściółkowania były wyższe i o lepszej jakości w porównaniu z plonami warzyw uprawianych bez ściółki. Ściółki organiczne z koniczyny i z lucerny stosowane zarówno w jednej, jak i w dwóch dawkach w uprawie warzyw dyniowatych wpływały na zwiększenie plonów handlowego i ogólnego do poziomu porównywalnego z tym, z plantacji z agrowłókninami i folią, a w uprawie cukinii – plony z plantacji ściółkowanych organicznie były wyższe.
Badanie odmian warzyw przydatnych w „ekologii”
Jednym z kierunków w badaniach była także ocena przydatności różnych odmian warzyw do uprawy w systemie ekologicznym. Dzięki badaniom przydatności do uprawy metodami ekologicznymi, przeprowadzonym na polu doświadczalnym w latach 2008 – 2014, łącznie oceniono 97 odmian spośród 14 następujących gatunków warzyw: burak ćwikłowy, cebula, cukinia, dynia, fasola (szparagowa oraz na suche nasiona), kapusta głowiasta, kalarepa, marchew, ogórek, papryka, pomidor, por, sałata i seler korzeniowy.
