Ekologiczna uprawa warzyw z rodziny kapustowatych w tunelach doświadczalnych UR w Krakowie

Cele i metodyka doświadczeń

Odpowiednie dobieranie roślin w płodozmianie i nie zniechęcanie się po pierwszych sezonach to maksyma, która bardzo dobrze odzwierciedla podstawowe tryby postępowania i założenia wieloletnich doświadczeń prowadzonych metodami ekologicznymi w wysokich tunelach foliowych. Jak poinformowali prof. dr hab. Piotr Siwek oraz dr hab. Iwona Domagała-Świątkiewicz, prof. URK, istotą badań jest potwierdzenie korzystnego oddziaływania tzw. nawozów zielonych na plon i jakość różnych gatunków warzyw w perspektywie długofalowej. Na początku mogą one czasowo zubożyć glebę w wodę i składniki pokarmowe. Przykładowo na gleby lekkie i ubogie w wodę wybieramy gatunki głęboko korzeniące się i tolerancyjne pod względem stanowiska – mówiła prof. Domagała-Świątkiewicz. Międzyplony uprawiane jesienią i zimą były koszone wczesną wiosną, a ich biomasa płytko wprowadzana do gleby za pomocą glebogryzarki lub rozkładana w formie ściółki w międzyrzędziach roślin warzywnych uprawianych z rozsady. W wyniku przemian biogeochemicznych zachodzących w glebie, np. mineralizacji materii organicznej następuje wzbogacenie gleby w składniki pokarmowe i zwiększenie bioróżnorodności i aktywności mikroorganizmów glebowych. Ponadto poprawiają się właściwości fizyczne gleby, takie jak m.in. pojemność wodna i sorpcyjna oraz ilość agregatów glebowych o dużej średnicy (działanie strukturotwórcze). Z drugiej strony wydzielają się związki fenolowe, które mogą ograniczyć rozwój roślin uprawianych następczo. Takie działania prośrodowiskowe pozwoliły po wielu latach na znaczne ograniczenie nawożenia. Oprócz uwzględnienia w płodozmianie m.in. roślin bobowatych asymilujących azot atmosferyczny rośliny warzywne są zasilane nawozami organicznymi (BIOILSA – nawóz azotowy o kontrolowanym uwalnianiu minerałów) oraz preparatami wspomagającymi (NaturalCrop SL – koncentrat aminokwasów) zalecanymi do stosowania w rolnictwie ekologicznym. Według wieloletnich wyników potwierdzono, że uprawa międzyplonów korzystnie oddziałuje na glebę i uprawiane warzywa, czego dowodem było uzyskanie satysfakcjonujących plonów, m.in. mieszańcowych selerów naciowych odmian Giotto i NOV7582 uprawianych w  poprzednim roku. Pozytywny efekt inkorporacji biomasy jest jednak nieco odłożony w czasie – zaznaczyli pracownicy uczelni.

Charakterystyka odmian warzyw

Doświadczenia od lat są prowadzone w Warzywniczej Stacji Doświadczalnej w Mydlnikach w tunelach marki Farmer, standardowych:  STN 070 oraz STN 090 oraz jednym tzw. lekkim o szerokości 5,5 m i wysokości 1,8 m. W pierwszym z nich uczestnikom spotkania zaprezentowano uprawę rukoli czyli dwurzędu wąskolistnego (Diplotaxis tenuifolia, odm. NOV 5129). Charakteryzuje się ona bardzo wysoką zdrowotnością i tolerancją na jarowizację. Tworzy rośliny o wąskich, ząbkowanych i ciemnozielonych liściach. Jest polecana do uprawy w okresie wiosennym. W obiekcie uprawiano też dwurząd rokiettowaty (Diplotaxis erucoides), gatunek nieco zbliżony do poprzedniego, o silnym smaku wasabi. Oba gatunki liściowe uprawiano z siewu bezpośredniego w rzędy oddalone co 30 cm, po nawiezieniu w poprzednim roku biomasą rzodkwi oleistej i  nostrzyku (9 kwietnia). Rukola może  być uprawiana jako wypełnienie mieszanek tzw. baby leaves (liście zbierane w młodocianej fazie) lub na potrzeby przetwórcze, np. do produkcji past do sushi (szczególnie D. erucoides) – mówił Piotr Zawada reprezentujący firmę Rol-Spec. Nadają się do kilkukrotnego zbioru, jednak ważna jest wysokość cięcia (aby nie uszkodzić liści sercowych).

W drugim tunelu (STN 090) badaniami objęto rzodkiew japońską odmiany Fujiama F1, uprawianą po przedplonie z żyta i rzepaku (2023 r.). Doświadczenie dotyczyło porównania metody uprawy tego warzywa, tj. z rozsady i siewu bezpośredniego. Jeszcze w lutym glebę głęboko uprawiono i zasilono nawozem BIOILSA (6-5-13). Nasiona rzodkwi zostały wysiane 26 lutego do tac o 96 otworach, a rozsadę sadzono miesiąc później, w rozstawie 50 x 10 cm. W tym samym dniu wykonano siew bezpośredni do gruntu. Rośliny rzodkwi wyrosłe z rozsady były znacznie większe. Należy jednak zauważyć, że pomimo sadzenia rozsady w fazie juwenilnej korzeń roślin uległ lekkiemu uszkodzeniu i zdeformowaniu. Warto zaznaczyć, że w doświadczeniu uprawiano rzodkiew „na płasko”, a nie na redlinach, co również przyczynia się do zniekształcenia zgrubienia, które wyrasta wówczas również nad powierzchnię gleby. W klasycznych warunkach polowych specjalista zaleca wcześniej wykonanie głębokiej uprawy głęboszem, aby zlikwidować podeszwę płużną, utrudniającą wzrost wydłużeniowy rzodkwi, oraz przygotowanie redlin. Uprawa z rozsady tego warzywa w tunelu foliowym umożliwia znaczne przyspieszenie rozwoju roślin i uzyskanie większego plonu, jednak kosztem jakości części jadalnej. Piotr Zawada zwrócił uwagę, że odmiana Fujiama F1 koreańskiej hodowli NongWoo Bio jest odmianą o najwyższej tolerancji na jarowizację i chłody, a także na wyższą temperaturę w późniejszym okresie wegetacji w związku z czym można ją z powodzeniem uprawiać zarówno w gruncie otwartym jak i pod osłonami. Jej korzenie osiągają do 40 cm długości, są gładkie i cylindrycznego kształtu. Rzodkiew japońska stanowi ciekawą alternatywę w celu przełamania monokultur płodozmianowych. Pobiera też składniki pokarmowe z głębszych warstw gleby, co zapobiega ich bezpowrotnemu wypłukiwaniu. Zbiór rośliny rzodkwi japońskiej przeprowadzono 7 czerwca.

W przenośnym tunelu foliowym prowadzono uprawę dwóch odmiany kapusty – Baggins F1 i Gaja F1, które wysiano 26 lutego do tac „96-tek”, rozsadę sadzono 9 kwietnia w rozstawie 50 x 50 cm, po wcześniejszej uprawie wyki i owsa. Zasilono je jedynie posypowo nawozem BIOILSA w pierwszej połowie maja.

Kapusta Baggins F1 jest odmianą należącą do najwcześniejszych na rynku (wiąże główki po 50-55 dniach od sadzenia) i jej popularność rośnie zwłaszcza wśród producentów uprawiających kapustę „na pierwszy zbiór” w tunelach. Jej główki osiągają średnio 1,5-2 kg i mają atrakcyjne, jasnozielone liście. Nieco większe główki (do 2,5 kg) wiąże odmiana Gaja F1. Wykazują one dużą tolerancję na pękanie i są osadzone wysoko, co zapobiega ich gniciu od spodu. Kapusta ta może być z powodzeniem uprawiana w różnych technologiach – w tunelach, pod osłonami płaskimi i w otwartym gruncie.

Brałem udział w prowadzonych doświadczeniach, podczas szkolenia zwróciłem uwagę na bioróżnorodność warzyw tej rodziny kapustowatych. Jednym z nich jest warzywo liściowe określane mianem grelo (lub grelos) należące do gatunku Brassica rapa. Wytwarza on dość dużą biomasę, którą ścina się jeszcze przed rozwojem generatywnym i przyrządza w różny sposób po obróbce termicznej. Grelo (grelos) nie jest trudne w uprawie. Po posadzeniu rozsady zabiegi pielęgnacyjne ograniczały się jedynie do podlewania i odchwaszczania.

Dlaczego uprawa w tunelach?

O tym dlaczego warto postawić na uprawę roślin metodami ekologicznymi w tunelach foliowych mówił podczas spotkania Sławomir Bryk, przedstawiciel firmy Farmer CO. Przy coraz częściej występujących załamaniach pogody, uniezależnienie się od warunków atmosferycznych stanowi nie lada wyzwanie. Rozwiązaniem są obiekty o stałej konstrukcji nośnej takie jak tunele pokryte folią, w których łatwiej jest zapanować nad mikroklimatem wokół uprawianych roślin. Można go w dużym stopniu modyfikować m.in. za pomocą niektórych zabiegów. Dzięki temu ogrodnicy mogą zapewnić uprawianym roślinom komfortowe warunki do wzrostu i rozwoju, co korzystnie przekłada się na ich plonowanie. Są odizolowane od opadów deszczu i gradu, co znacznie poprawia też warunki fitosanitarne upraw. Ponadto w tunelach możliwa jest uprawa niemal przez cały rok. Dzięki tunelom znacznie poszerzył się też asortyment uprawianych gatunków i odmian warzyw, w tym wybitnie ciepłolubnych. Specjalista zwrócił uwagę słuchaczy na dostosowanie rodzaju stawianych tuneli do wymagań i metody uprawy danego gatunku rośliny.

Firma Farmer CO., ma w ofercie szeroką gamę różnego rodzaju tuneli i rozwiązań technicznych, które umożliwiają sterowanie klimatem wewnątrz pomieszczeń. Przykładowo dla warzyw kapustnych, w przypadku których wysoka wilgotność powietrza sprzyja wystąpieniu chorób grzybowych i bakteryjnych, klimat można regulować poprzez intensywne wietrzenie, tj. podwinięcie folii czy  automatyczne otwarcie wietrzników. Biorąc pod uwagę warunki termiczne Sławomir Bryk podkreślił, że jedną z metod umożliwiających uprawę całoroczną, bez większych nakładów ponoszonych na ogrzewanie, jest system pompowania folii. Tunele pompowane są pokryte specjalnymi foliami, pomiędzy które zostaje wtłoczone powietrze. Stanowi to doskonałą izolację termiczną (spowalnia efekt wychładzania po zachodzie słońca). W dużym uproszczeniu w środku tunelu (z pojedynczą folią) temperatura jest średnio o 4-10°C wyższa niż na zewnątrz, a w tunelu z pompowaną folią – o ponad 10°C wyższa. Jedno z pytań kierowanych do specjalisty dotyczyło kwestii popularności poliwęglanu i kosztów związanych z budową pomieszczeń pokrywanych tym materiałem. Przedstawiciel firmy zwrócił uwagę, że jest to materiał budowlany, a nie ogrodniczy i do uprawianych pod nim roślin dociera niepełne spektrum promieniowania słonecznego. Ponadto uogólniając 1 m² poliwęglanu to koszt ok. 45-50 zł, a folii pompowanej 8 zł. Poliwęglan jest on przydatny tylko w niektórych sytuacjach, np. w przypadku zabudowy dachu lub przesuwnych drzwi wejściowych. Prelegent podkreślił też możliwość ubiegania się o dopłaty na budowę tuneli foliowych.